Chọn nghề và chọn ngành - Phần 2: Nếu chọn ngành trước?

Có phải bạn không chọn được nghề nghiệp phù hợp với bản thân? Bạn thực sự không biết bản thân thích gì, mong muốn gì, đam mê điều gì? Gạt bản thân qua một bên, bạn quyết định chọn ngành học vì đó là nghề nghiệp mà cha mẹ mong muốn bạn trở thành, có nhiều bạn bè lựa chọn hay ngành này đang “hot”?

Nếu đang phải đối mặt với vấn đề này, hãy thử tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành trước thay vì chọn nghề, những khả năng có thể xảy ra khi chọn ngành trước và cách thức giúp bạn xác định nghề nghiệp cho bản thân để tránh tình trạng học ngành không phù hợp.

Các yếu tố khiến bạn chọn ngành trước thay vì chọn nghề

Thông thường chúng ta sẽ chọn một nghề nghiệp mà mình yêu thích, một hình mẫu lý tưởng muốn trở thành để từ đó lựa chọn ngành học phù hợp. Tuy nhiên, không phải ai cũng dễ dàng và sớm xác định được con đường này khi bước sang tuổi 18. 

Khi không xác định được nghề nghiệp phù hợp với bản thân, bạn đưa ra quyết định chọn ngành học trước thay vì chọn nghề, quyết định này có thể phụ thuộc vào các yếu tố sau:

• Không biết bản thân thực sự thích gì, đam mê điều gì: Trong suốt những năm học phổ thông, bạn chỉ tập trung vào việc hoàn thành các bài tập trên lớp, đối phó với các bài kiểm tra, các kỳ thi cuối học kỳ mà không tham gia bất kỳ hoạt động ngoại khóa nào, các cuộc thi, hoặc thậm chí bạn không quan tâm dành thời gian để thấu hiểu bản thân. Đến khi chuẩn bị bước vào ngưỡng cửa cuộc đời, bạn loay hoay không xác định được bản thân mong muốn trở thành ai (bác sĩ hay kỹ sư, …) và sẽ làm công việc gì trong tương lai.

• Cha mẹ định hướng, ép buộc: Mặc dù trong thời đại ngày nay việc cha mẹ định hướng hay ép buộc con cái chọn ngành học theo nguyện vọng của cha mẹ không còn phổ biến như trước, nhưng đến mỗi kỳ tuyển sinh, có không ít bạn trẻ đặt câu hỏi: “Em có nên học ngành mà cha mẹ chọn cho em không, để sau này em có thể phụ giúp cha mẹ, vì ngành học đó có thể khiến em trở thành bác sĩ hoặc kỹ sư, …?

• Ngành “hot” trong xã hội: Bạn đăng ký vào một trong những ngành học “hot” hiện tại với mong muốn sẽ có được việc làm tốt, thu nhập cao và ổn định trong tương lai mà không hề quan tâm bản thân có phù hợp với ngành học này hay không.

Điều gì sẽ xảy ra khi bạn chọn ngành trước?

Có thể bạn sẽ sớm tìm thấy được đam mê, sở thích của bản thân trong những năm tháng đại học. Và may mắn là cùng với môi trường giảng đường, thầy cô, bạn bè, ngành học mà bạn đã chọn phù hợp với định hướng nghề nghiệp sau khi ra trường. Bạn tìm được một công việc đúng với chuyên ngành đào tạo và phát triển sự nghiệp đó. Tuy nhiên, không phải ai cũng may mắn như vậy.

Bạn cũng có thể sớm phát hiện công việc mình muốn làm trong tương lai. Nhưng trớ trêu thay, ngành học hiện tại hoàn toàn không phù hợp với đam mê, sở thích bản thân. Hoặc bạn quyết định ôn tập và thi lại để theo học ngành phù hợp với nghề nghiệp mong muốn, hoặc bạn miễn cưỡng hoàn thành việc học với hy vọng biết đâu nghề chọn người.

Một trường hợp khác cũng có thể xảy ra, đó là sau khi tốt nghiệp và thử sức ở một số vị trí công việc, bạn mới xác định được bản thân mong muốn được làm công việc gì, bạn muốn trở thành ai. Khi đó, ngành mà bạn đã theo học có thể phù hợp hoặc không đúng với nguyện vọng việc làm của bạn. Và bạn buộc phải tự học hỏi, trau dồi thêm kiến thức để thực sự được làm công việc yêu thích.

Cách xác định nghề nghiệp

Hiện nay, bạn có thể dễ dàng tìm đọc trên mạng internet nhiều bài viết, chia sẻ, tư vấn chọn nghề cùng các mô hình hướng nghiệp, trắc nghiệm tính cách cá nhân phù hợp với nghề nghiệp. Tuy nhiên, trong khoảng thời gian gần đây, mô hình hướng nghiệp Ikigai của người Nhật được nhiều người biết đến và đánh giá cao. Đây được xem là mô hình phù hợp với học sinh, sinh viên các nước khu vực châu Á trong việc tìm kiếm, xác định nghề nghiệp bản thân. Vậy mô hình Ikigai là gì?

Ikigai là một quan niệm của người Nhật với ý nghĩa là “điều mà bạn theo đuổi trong cuộc đời” (a reason for being). Mô hình này bao gồm 4 vòng tròn tượng trưng cho:

• Thứ bạn giỏi - What we are good at

• Thứ bạn thích - What we love

• Thứ xã hội cần - What the world needs

• Thứ mang đến thu nhập cao - What we are paid for

Ikigai là khoảng giao của 4 vòng tròn, tập hợp của các yếu tố bao gồm: thứ bạn giỏi, bạn thích nhưng xã hội phải cần và mang đến thu nhập cao cho bạn. 

Bây giờ, bạn hãy lấy giấy bút và vẽ những vòng tròn này. Sau đó, hãy cố gắng liệt kê một cách chi tiết nhất về những gì bạn giỏi, những gì bạn thích cũng như những gì bạn đã tìm hiểu về công việc mà xã hội đang cần, mức lương mà nghề nghiệp này được trả. Bạn sẽ sớm xác định được “nghề nghiệp trong mơ” của mình.

Chọn ngành trước thay vì chọn nghề có thể dẫn đến việc học ngành không phù hợp với năng lực, sở thích của bản thân. Vì vậy, bạn hãy suy nghĩ thật kỹ và sáng suốt, cũng như tìm hiểu các mô hình hướng nghiệp để đưa ra quyết định lựa chọn nghề nghiệp cho bản thân.

Quan Dinh Writer và nhóm cộng tác viên

Bài viết được tổng hợp từ nhiều nguồn khác nhau và phản ánh quan điểm riêng của nhóm tác giả